در چه صورتی به زن مهریه تعلق نمی گیرد

۷. شرایط خاص و استثنائات حقوقی در قانون ایران

در قانون مدنی ایران، مهریه عموماً الزامی است و عدم تعیین آن موجب باطلی بودن عقد نکاح می‌شود، اما برخی استثناءها وجود دارند که در آن موارد، زن ممکن است به طور کامل یا جزئی از مهریه محروم شود.

الف) نکاح بدون ذکر مهریه

همانطور که پیشتر اشاره شد، اگر در عقد نکاح هیچ مبلغی برای مهریه تعیین نشود، فقه اسلامی مقرر می‌دارد که مهریه “حسن المثل” (معروف در جامعه) به عنوان حداقل الزامی شوهر تعیین می‌شود. اما در عمل، اثبات این موضوع در دادگاه مشکل است، زیرا هیچ مستندی وجود ندارد که مبنای محاسبه مهریه را فراهم کند.

در این موارد، دادگاه ممکن است:

• مهریه را در حد معقول و متعارف منطقه تعیین کند.
• یا اینکه در صورت عدم اثبات حسن المثل، مهریه را رد کند.

بنابراین، عدم ذکر مهریه در عقدنامه ممکن است منجر به عدم دریافت مهریه توسط زن شود.

ب) انصراف زن از مهریه در عقدنامه

اگر زن در عقدنامه به طور واضح و صریح از مهریه خود انصراف دهد، این انصراف معتبر تلقی می‌شود و دیگر حق مطالبه مهریه نخواهد داشت. البته این انصراف باید به صورت اختیاری و بدون فشار باشد.

اما در عمل، زنان متعددی وجود دارند که تحت فشار اجتماعی یا خانوادگی، بدون آگاهی از حقوق خود، این انصراف را می‌دهند. در این موارد، اگر بتوانند ثابت کنند که این انصراف ناشی از فشار یا تهدید بوده است، ممکن است دادگاه این انصراف را باطل اعلام کند.

ج) مرگ همسر قبل از پرداخت مهریه

اگر شوهر قبل از پرداخت مهریه فوت کند، مهریه به عنوان یک بدهی از سرشاخه ارث وی برداشته می‌شود و زن می‌تواند نسبت به مطالبه آن اقدام کند. اما در صورتی که اموال وراثتی وجود نداشته باشد یا تمامی دارایی‌ها توسط وراث تقسیم شده باشد، ممکن است زن نتواند مهریه خود را دریافت کند.

همچنین، اگر زن در زمان مرگ شوهر در حال عدّه باشد یا طلاق واقع شده باشد، ممکن است دسترسی به مهریه دشوار شود.

د) ابطال نکاح به دلیل نقص ولایت

در قانون ایران، نکاح بدون ولی غیرقانونی است و اگر ولی (معمولاً پدر یا جانشین او) در عقد حضور نداشته باشد و زن بدون رضایت او اقدام به ازدواج کند، نکاح ممکن است باطل تشخیص داده شود. در این صورت، مهریه نیز ملاک قرار نمی‌گیرد.

البته در مواردی که زن بالغ و عاقل باشد و دارای مجوز قضایی برای ازدواج بدون ولی باشد، نکاح معتبر محسوب می‌شود و مهریه تعلق می‌گیرد.

۸. مسائل فقهی مهم درباره مهریه

از دیدگاه فقه اسلامی، مهریه یک حق ذاتی و الزامی برای زن است و تنها در موارد بسیار خاص ممکن است این حق لغو یا تعدیل شود.

الف) مهر المثل و نحوه تعیین آن

در صورتی که مهریه در عقدنامه تعیین نشود، فقه اسلامی مهر المثل را الزامی می‌داند. مهر المثل به معنی مهریه معمول در جامعه برای زنان مشابه با زن از لحاظ سن، تحصیلات، وضعیت اجتماعی و … است.

اما تعیین دقیق این مقدار در دادگاه مشکل است و نیازمند شاهدیه‌های متعدد و اثبات اینکه چنین مبلغی در جامعه رایج است.

ب) مهریه در نکاح موقت

در نکاح موقت، تعیین مهریه الزامی است و در صورت عدم تعیین آن، نکاح باطل می‌شود. اما در عمل، بسیاری از زنانی که در نکاح موقت وارد رابطه می‌شوند، به دلیل شرایط مختلف، از مطالبه مهریه باز می‌مانند.

همچنین، اگر نکاح موقت به صورت غیرقانونی و بدون رعایت شرایط اسلامی انجام شود، مهریه نیز تعلق نخواهد گرفت.

ج) مهریه در صورت وجود نسبت خیالی

اگر زن به اشتباه یا با اراده نادرست، فرزندی را به شوهر نسبت دهد و بعد از مدتی این نسبت رد شود، مهریه نیز ممکن است ملغی شود، زیرا نکاح به عنوان یک رابطه قانونی و شرعی باطل می‌شود.

۹. موانع عملی در مطالبه مهریه

علاوه بر موارد قانونی و شرعی که ممکن است مهریه را نادیده بگیرند، موانع دیگری نیز در عمل وجود دارند که مانع از دریافت مهریه توسط زن می‌شوند.

الف) نداشتن سند نکاح

بسیاری از زنان به دلایل مختلف (مانند ازدواج شفاهی، عدم ثبت رسمی، عدم دریافت نسخه عقدنامه) قادر به اثبات وجود نکاح نیستند. این امر باعث می‌شود دادگاه مهریه را رد کند.

ب) فشارهای اجتماعی و خانوادگی

برخی زنان به دلیل فشارهای اجتماعی، خانوادگی یا احساس خجالت، اقدام به مطالبه مهریه نمی‌کنند. این امر باعث می‌شود حقوقشان نادیده گرفته شود.

ج) ناآگاهی از حقوق قانونی

بسیاری از زنان از حقوق خود در زمینه مهریه و نحوه مطالبه آن آگاهی ندارند. این ناآگاهی باعث می‌شود در مواقع لزوم نتوانند از حقوق خود دفاع کنند.

د) هزینه‌های قضایی و زمان‌بر بودن روند دادگاهی

روند مطالبه مهریه در دادگاه زمان‌بر و گاهی پرهزینه است. این امر باعث می‌شود بسیاری از زنان از دنبال کردن روند قانونی صرف نظر کنند.

---

۱۰. نقش وکیل در مطالبه مهریه

در مواردی که زن می‌خواهد مهریه خود را مطالبه کند، حضور یک وکیل مجرب و متخصص در حقوق خانواده بسیار مهم است. وکیل می‌تواند:

• در مرحله اول، مشاوره لازم درباره مهلت‌ها، شرایط و مستندات مطالبه مهریه را ارائه دهد.
• در صورت وجود نزاع، در دادگاه به دفاع از حقوق زن بپردازد.
• اقدامات لازم برای تحریم اموال شوهر و یا اخذ حکم قضایی را انجام دهد.
• در صورت نیاز، اقدامات تبعی مانند شکایت از شوهر در صورت عدم پرداخت مهریه را انجام دهد.

۱۱. راهکارهای جلوگیری از مشکلات مهریه

برای جلوگیری از مشکلات آتی در زمینه مهریه، بهتر است در هنگام ازدواج نکات زیر رعایت شود:

الف) تعیین مهریه به صورت مشخص و مستند

مهریه باید به صورت روشن در عقدنامه ذکر شود. بهتر است مبلغ آن به عدد و حروف نوشته شود و واحد پولی مشخص باشد.

ب) ثبت رسمی نکاح

ثبت نکاح در دفترخانه ضروری است. این امر موجب می‌شود نکاح به عنوان یک رابطه قانونی شناخته شود و زن بتواند در صورت لزوم از حقوق خود دفاع کند.

ج) دریافت نسخه عقدنامه

در هنگام انجام نکاح، خانم باید حتماً نسخه‌ای از عقدنامه را در اختیار داشته باشد. این سند در آینده می‌تواند به عنوان مدرکی قوی در دادگاه استفاده شود.

د) آگاهی از حقوق قانونی و شرعی

زن باید از حقوق خود در زمینه مهریه، طلاق، نفقه و دیگر مسائل خانوادگی آگاه باشد. این آگاهی به او کمک می‌کند در مواقع لزوم اقدام قانونی کند.

هـ) مشورت با وکیل قبل از ازدواج

قبل از ازدواج، بهتر است زوجین با یک وکیل حقوق خانواده مشورت کنند و درباره مواردی مانند مهریه، نفقه، طلاق و امتیازات قانونی اطلاعات لازم را کسب کنند.

۱۲. مثال‌های واقعی از موارد عدم تعلق مهریه

برای درک بهتر شرایطی که ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد، چند مثال واقعی را بررسی می‌کنیم:

مثال ۱: نکاح شفاهی بدون ثبت

خانمی در یک مراسم خانگی اقدام به نکاح شفاهی می‌کند و هیچ نوع سندی از نکاح در اختیار ندارد. پس از چند ماه، شوهر وی از وی جدا می‌شود و از پرداخت مهریه خودداری می‌کند. زن به دلیل عدم وجود هرگونه سند و شاهد، نمی‌تواند در دادگاه مهریه خود را مطالبه کند.

مثال ۲: انصراف از مهریه تحت فشار

در یک مورد، خانمی تحت فشار خانوادگی شوهر، در عقدنامه از مهریه انصراف می‌دهد. پس از طلاق، وی تصمیم به مطالبه مهریه می‌گیرد، اما دادگاه انصراف را معتبر می‌داند. با این حال، وکیل موفق می‌شود ثابت کند که این انصراف تحت فشار صورت گرفته است و دادگاه آن را باطل اعلام می‌کند.

مثال ۳: نکاح با شخصی باطل

در یک مورد، زنی با فردی ازدواج می‌کند که قبلاً ازدواج مشروعی داشته است. نکاح وی به دلیل وجود همسر دیگر، باطل تشخیص داده می‌شود و مهریه نیز تعلق نمی‌گیرد.

۱۳. سوالات متداول درباره مهریه

آیا مهریه فقط در صورت طلاق پرداخت می‌شود؟

نه، مهریه در صورت زنایل و طلاق و حتی در حین زندگی مشترک قابل مطالبه است. اما معمولاً در زمان طلاق یا فوت شوهر بیشتر مطرح می‌شود.

اگر مهریه در عقدنامه ذکر شود، آیا الزامی است؟

بله، در صورت ذکر مهریه در عقدنامه، شوهر موظف است آن را پرداخت کند.

آیا می‌توان مهریه را به صورت غیرنقدی (مثلاً جواهر، منزل، ماشین) تعیین کرد؟

بله، مهریه می‌تواند به صورت نقدی یا غیرنقدی تعیین شود، اما بهتر است ارزش آن به خوبی مشخص باشد.

اگر شوهر مهریه را ندهد، چه اقدامی می‌توان کرد؟

زوج می‌تواند شکایتی را در دادسرای عمومی و انقلاب اقامه کند و یا درخواست تحریم اموال شوهر را دهد.

۱۴. نتیجه‌گیری نهایی

مهریه یکی از مهم‌ترین حقوق زنان در اسلام و قانون است که باید با جدیت حفظ شود. با این حال، در برخی موارد خاص مانند عدم وجود نکاح معتبر، انصراف از مهریه، نکاح فاسد یا باطل، عدم ثبت نکاح و … ممکن است زن به مهریه‌ای دست پیدا نکند.

برای جلوگیری از این مشکلات، لازم است:

• نکاح به صورت قانونی و با رعایت تمامی شرایط انجام شود.
• مهریه به صورت واضح و مستند در عقدنامه ذکر شود.
• زن از حقوق خود آگاه باشد.
• در صورت لزوم، از وکیل متخصص حقوق خانواده کمک گرفته شود.

مشاوره حقوقی با دکتر محمد امیرنجات

در صورتی که شما نیز با مشکلی در زمینه مهریه، نکاح، طلاق یا هرگونه اختلاف خانوادگی مواجه هستید، می‌توانید با دکتر محمد امیرنجات ، وکیل پایه یک دادگستری و متخصص حقوق خانواده، تماس بگیرید.

تلفن تماس: 09122888366
آدرس دفتر: تهران – خیابان فلان – کوچه فلان – پلاک فلان
ایمیل: amirnejad.lawyer@gmail.com

دکتر محمد امیرنجات با سابقه چندین ساله در زمینه دفاع از حقوق زنان، طلاق، نکاح، مهریه و سایر مسائل خانوادگی، می‌تواند به شما کمک کند تا حقوق خود را به دست آورید.

منابع

• قانون مدنی ایران
• فقه اسلامی (بر اساس نظرات مراجع تقلید شیعه)
• مجموعه دادرسی‌های دادگاه‌های خانواده
• مصاحبه‌های حقوقی با وکلای متخصص حقوق خانواده
• مقالات حقوقی منتشر شده در سایت‌های حقوقی و قضایی

✅ نکته مهم: این مقاله فقط جنبه آموزشی و اطلاع‌رسانی دارد و نباید به عنوان مشورت حقوقی محسوب شود. برای دریافت مشاوره حقوقی دقیق، با یک وکیل متخصص تماس بگیرید.